Hakemin verdiği doğru kararı ve uygulamayı bozarak hatalı karar veren bir itiraz kurulu düşünülebilir mi?
Satranç etkinliklerinde; kurallara aykırı karar ve uygulamalara, etkinliğin yönerge, duyuru ve planlamalarına itirazlar yapılabilmektedir. Etkinlik sırasında, satrancın geleneğinden gelen alışkanlıklarla, tüm itirazlar hakeme yapılır. Bu itirazlar, hakem/başhakem veya organizasyon yöneticisi tarafından çözümlenirken, çözüme ilişkin karar ve uygulamalara da itiraz edilebilmektedir. Bu durumda da, eğer etkinlik yönergesinde yer verilmişse, ‘İtiraz Kurulu’ yapılan itirazları çözümleyerek karar verir.
İtiraz konuları, itiraz kurulun oluşumuyla karar sürecini ‘İtirazlar ve İtiraz Kurulları’ konulu makalemde ele almıştım. Tüm satranç paydaşlarının yararlanması amacıyla federasyonumuz resmi web sitesinde yayınlanmıştı. Bu yazıda kurulların olası değerlendirmelerine değineceğim.
Hakemler tarafından önerilen çözüm yolu ve kararlar, gerektiğinde, başhakem tarafından da incelenebilir. Sonrasında uygulamaların veya kararların tamamı veya bir kısmı değiştirilebilir. Tarafların, verilen kararın çözüm yaratmadığını savunarak itirazlarını sürdürmeleri durumunda, varsa, itiraz kuruluna yazılı olarak başvuruda bulunma hakları vardır. İtiraz kurulu konuyu inceleyecek, durumun başvuru sahibinin ortaya koyduğu gibi olduğunu gördüğünde, başhakemin kararını bozar.
İtiraz Kurulu
İtiraz kurulları, genellikle, seçimle, atamayla veya her iki yöntem bir arada kullanılarak oluşturulabilir. Atama yapılarak kurulda yer verilen üyeler o etkinlikte sporcu, antrenör, hakem gibi görevlerde olmamalıdır. Atanacak üyelerin her zaman işi bilen, otorite olarak düşünülebilecek, uygulamalardaki deneyimlerini yansıtabilecek, mevzuatı ortaya koyabilecek, birleştirici rol üstlenebilecek birikim ve donanımda olması beklenir. Atama yapılırken ayrıca çok dikkatli davranmak gerekir. Deneyimli, üst düzeydeki bir başhakem ve hakemlerden oluşan bir kadro için gelişi güzel bir atama yapılmamalıdır. Hakemin verdiği doğru kararı ve uygulamayı bozarak hatalı karar veren bir itiraz kurulu düşünülebilir mi? Ya da benzer biçimde hatalı karar karşısında doğru karar vermesi için başvurulan kurulun da hatalı ve yanlış karar vermesi de düşünülemez.
Önemli ayrıntı
Teknik toplantıda, katılanların oyuyla, 13 yaşındaki bir oyuncu itiraz kuruluna seçilmiş. Hata nerede diye soracak olursanız, tüm toplumlarda 13 yaş karar vermeye uygun bir yaş değildir. O nedenle olası bir itiraz durumunda ‘çocuk’ kabul edilen bir yaştaki kurul üyesi doğru yaklaşım sergileyebilecek midir? Henüz 18 yaşından küçük olduğu için iradesini açıklamaya zaten yetkin değildir. Bu yaştaki çocuklar, eylem ve işlemleri hukuki sonuç doğurmayacağından, sorumluluk ve yükümlülükten de yoksundur. Medeni hukuk böyle diyor. Kendi başına bir kulübe sporcu olarak transfer dahi olamayan, velisinin izni gereken bu oyuncunun itiraz kurulunda seçilerek dahi olsa yer alması hukuk açısından da kabul görmeyecek bir uygulamadır. Çocuk yaştaki oyuncuların, eylem ve işlemleri hukuki sonuç doğurmayacağından, itiraz kuluna başvuruları dahi olanaklı değildir. İtiraza konu olan söylemleri hakem veya organizasyon yöneticileri tarafından dikkate alınabilir ancak daha ileri taşınamaz. İtiraz işlemini velileri, antrenörleri, kafile yöneticileri gerçekleştirmelidir.
Kararlar
K
urul itiraz başvurusunu öncelikle ‘usul yönünden’ sonra da ‘esas yönünden’ görüşür. İtiraza konu olan durum karşısında kararlar, FIDE Oyun Kuralları, FIDE Turnuva Kuralları, yasalar, yönetmelikler, talimat, yönerge ve prosedürlere uygun olarak verilir.
- Kurulun verdiği karar son karardır. Başhakem kurulun verdiği kararı uygulamak zorundadır.
- Kurulun verdiği kararın sayılan düzenlemelerden ayrı, bu düzenlemelere karşı olması durumunda, başhakem, önceki verdiği kararı uygulamakta direnebilir.
- Kurul ara kararlar alabilir.
İtiraz kurulu son kararında;
- İtirazı reddederek, karar başhakemin verdiği karar doğrultusunda düzenlenir,
- İtirazı yerinde görülürse oyun ve oyunun sonucu hakkında yeni bir karar verilir.
- Uygulamanın nasıl olacağı ve sonuçları belirleyecek bir karar verilir,
- Oyuna kaldığı yerden devam edilebilir,
- Oyun yeniden oynanabilir,
Bu kısa yaklaşım sonrası uygulamaların nasıl yapıldığını, olası kararların alınış şekli ve uygunluğunu inceleyelim.
‘Oyunun Sonucu: Beraberlik’ başlıklı yazımdaki örnek olay senaryosu “…Başhakem……ileri sürüldüğü gibi üç hamle tekrarı olduğunu görür ve masadaki hakemin aldığı (1-0) sonucunu değiştirerek beraberlik sonucunu tescil eder (½- ½). Bunun üzerine ……antrenörü …….masadaki sonucun değiştirilemeyeceğini ileri sürerek itiraz eder. Başhakem…..beraberlik sonucunu tescil ettiğini bildirir. Başvuru itiraz kuruluna ulaşır…” şeklinde gelişmişti. Anımsatmakta yarar var. Örnek olayda, başhakemin, madde 8.7 ve bununla birlikte madde 11.10 uyarınca itiraz başvurusunu dikkate alarak incelemeye değer bulduğunu biliyoruz. Şimdi de itiraz kurulunun nasıl bir karar oluşturması gerektiğini ele alalım.
- Kurul tarafından usul yönünden uygun görülen konu esas yönünden incelemeye alınır.
- Masada görev yapan hakem, oyuncular ve başhakem ayrı ayrı dinlenir.
- Oyuncuların ve masada görev yapan hakemin anlatımlarıyla (tutanakla saptanmış ifadeleri); oyun sırasında üç hamle tekrarının gerçekleştiği, siyah taşlarla oynayan oyuncunun da bunu gördüğü, oyuncuların bir incelemeye gerek kalmadan hamle tekrarıyla berabere sonucunu kabul ettikleri anlaşıldığında, o sırada oyunun derhal sona erdiği kabul edilir.
- Öncelikle, konum tekrarı beraberliğine ilişkin başhakemin vermiş olduğu karar usul yönünden bozulur. (Bkz. Uyarı1)
- Masada biten oyuna göre (1-0) sonucu da yok hükmünde sayılmalıdır.
- Oyuncuların berabere sonucunu kabul ettikleri andaki, (½– ½) sonucuyla, beraberliğin madde 9.2.b’ye göre değil (üç konum tekrarı), 5.2.c’ye göre (oyuncuların oyun sırasında aralarında anlaşmaları) hemencecik, derhal sona erecek biçimde son karar verilmelidir.
- Bu örnek olay senaryosuna göre kurulun başkaca bir kararı olmayacaktır.
Uyarı 1!
- Üç konum tekrarıyla ilgili olarak hakemin vereceği kararda şekil ve uygulama koşulları aranır (madde 9.2.a-b).
- Masada, oyun sırasında, bu yönde bir sava dayalı olarak (konum tekrarına ilişkin) bir uygulama gerçekleşmemişse, oyun bittikten sonra başhakem ve/veya itiraz kurulu bu yöndeki bir başvuruyu şekil ve uygulama koşulları oyun sırasında yerine getirilmediği için ele alamaz.
- Daha açık anlatımla; masada, oyun sırasında konum tekrarı olmasına karşın yapılan inceleme sonunda tekrarın olmadığına hükmedilerek oyun devam ettirilmişse veya konum tekrarı olmamasına karşın tekrarın olduğuna karar verilerek oyun bitirilmişse, bu yönde kararlar verilmişse, oyun hangi şekilde biterse bitsin, konu başhakem tarafından yeniden değerlendirilebilir. İtiraz kurulunda da görüşülebilir değerdedir.
- Başhakem ve/veya itiraz kurulu, ancak ve ancak, oyun sırasında bu yönde verilmiş kararlar karşısında bir inceleme başlatarak yeni bir karar oluşturabilir.
Üzerinde tartışılan başka bir itiraz kurulu kararını inceleyelim. Kaptanlık yetkisinin devredilmesi ve takımın oyuncularının yapılan tehditler karşısında can güvenliklerinin olmadığı konularında kurula yapılan başvuru sonunda kurul nasıl davranmalı, kararları nasıl ve ne doğrultuda almalıydı? Kurulda, tehdit üzerine, oyuncuların can güvenliklerinin olmadığına ilişkin sav karşısında vahim ve kötü örnek olacak bir karar alınmıştı. Konunun FIDE oyun kuralları çerçevesinde yer almadığı belirtilerek bu konudaki itiraz reddedilmişti. Hâlbuki oyun kuralları değil yarışma kuralları çerçevesinde değerlendirilseydi sporcu sağlığı ve güvenliğinin nasıl ön planda olduğu görülebilirdi. Hatta oyun kurallarına göre de, (madde 12.2.c) “… İyi bir oyun ortamını ve bunun sürekliliğini sağlar…” denilerek, hakeme, geniş anlamda bu konuda görev verilmiş olduğu dahi düşünülebilirdi. Yapılacak ilk iş ve alınacak ilk karar, oyuncuların, tehdit karşısında, can güvenliklerinin sağlanması konusunda yarışma ve organizasyon yöneticilerini uyarmak üzerine olmalıydı. (Ortamın satranç oynamaya elverişli olmaması gerekçesi bu sınırları kapsayan genel bir itiraz konusudur.)
Kaptanlık yetkisinin devrine ilişkin kurallarsa bellidir. FIDE Turnuva Kuralları bu işlemi düzenlemiştir. Kurul bu kurallar ışığında kararını oluşturmalıydı.
- Kaptanın/kaptanların kim olacağı yarışma yöneticisine önceden bildirilmiş midir?
- Kaptan/kaptanlar o takım adına kayıt-kabul işlemi (akredite) yapmışlar mıdır?
- O maç için veya o sırada böyle bir yetki devri konusunda hakeme yazılı bir bildirim olmuş mudur?
- Bu anlamda bir düzenleme var mıdır? (Geliştirilmiş bir başvuru-devir formu gibi)
- Bu ayrıntılar ışığında konu ele alınarak, kaptanlık görevinin devri konusunda verilecek karar net ve tartışma yaratmayacak bir karar olarak ortaya çıkmalıydı.
Uygulanmış bir örnek karara daha bakalım.
Piyon, son yataya oynayarak hamle tamamlanıyor. Rakibin geçersiz hamle uyarısı karşısında hakem geçersiz hamleye ilişkin gerekli uygulamayı yaparak piyonu yeniden sondan bir önceki kareye bırakıyor. Oyuncu yeniden piyonu son yataya oynayarak hamlesini tamamlıyor. Rakibin uyarısı üzerine hakem ikinci kez geçersiz hamle oluştuğuna hükmederek oyuncuyu yenik sayıyor ve oyunu bitiriyor. Karar, kural hatası yapıldığı gerekçesine dayanarak, maçın yeniden oynanması istemiyle itiraz kuruluna taşınıyor.(İtiraz kuruluna gönderilmeden önce, konunun başhakem tarafından yeniden değerlendirilerek çözümlenmesi beklenirdi.)
- Masada görev yapan hakem, oyuncular ve başhakem ayrı ayrı dinlenir.
- Masada görev yapan hakemin, kuralların 7.5.a’nın ikinci hükmünde değinilen tüm gereklilikler yerine getirilmeden (vezirle terfi yapılmadan), oyunu ikinci kez geçersiz hamleyle sonlandırılması kararı hatalı bir karardır. Kurul bu kararı bozacaktır.
- İtiraz kurulu bu hatalı karardan hareketle, kural hatası yapıldığını öne alarak son kararını oluşturacaktır.
- Kurulun maçın tekrarı, yeniden oynanması istemini reddetmesi beklenir.
- Oyunun, birinci geçersiz hamle uygulaması sonrası, kuralların madde 7.5.a’nın ikinci hükmünde değinilen tüm gereklilikler yerine getirilerek o hamleden devam etmesi kararını vermesi doğru karar olacaktır.
- Kurulun başkaca vereceği bir karar ve uygulama yoktur.
Uyarı 2!
- Bu örnek olayda, itiraz kurulunun son kararından sonra, hakemin uygulaması da vezir taşının son yataya konularak terfi işlemi gerçekleştirilmiş biçimde oyunun o hamleden devamının sağlanması yönünde olacaktır.
- Oyunun yeniden oynatılması veya oyunun kaldığı yerden oynatılmasına yönelik bir başvuru varsa veya olası böylesi bir karar oluşacaksa, başhakemin söz konusu oyuncularla ilgili nasıl bir uygulama yapması gerektiğine ‘İtirazlar ve İtiraz Kurulları’ konulu makalede değinilmişti.
IA&IO Tahsin AKTAR
Bunu beğen:
Beğen Yükleniyor...
Bu sırada siyah renkli taşlarla oynayan oyuncunun cep telefonu çalıyor. Oyuncu telefonu kapatmanın telaşını yaşıyor ama oldu bir kez. Hakem masaya geliyor, oyuncu utancından başını kaldıramıyor. Ama o ne? Hakem “ kapatın telefonunuzu. Henüz oyun başlamadı” diyor. Sonrasında beyaz renkli taşlarla oynayan oyuncu da masaya geliyor ve oyun sürüyor.
Gözlemci ve temsilciler, satranç etkinliğini sağlıklı biçimde yürütecek olan hakemler ve organizasyonun diğer görevlileri için oradadır. Satranç sporunda yer alan gözlemcileri, diğer sporlardan farklı ele almak gerekir. Gözlemci, gerektiğinde, bir hakem gibi çalışabilmeli, durumdan görev çıkarabilmelidir. Temsilci de organizasyonun bütününü ilgilendiren konularda koordinatörler ve iş görenlere el uzatabilmeli, gerektiğinde, iş ve işlemlerin içinde doğrudan yer alabilmelidir. Gözlemci ve temsilcilerin temel işlevi eksikleri görmek raporlaştırmak değil, gördüğü eksiklikleri tamamlamak ve düzeltmek üzerine olmalıdır. Böyle olmakla birlikte, gözlemci ve temsilcilerin organizasyonun yürütülmesinde bir sorumlulukları da yoktur.
Eleme sistemiyle yapılan eşitlik bozma maçlarına organizasyon yöneticileri, hakemlerimiz ve diğer bileşenler 2003 yılında İstanbul’da düzenlenen Avrupa Bireysel Satranç Şampiyonasında tanıştı. İlk kez böyle bir uygulamayı deneyecek olan hakemlerimiz, olası eşitlik bozma maçları için, hemen her tur sonrası kısa eğitimler yapmışlardı.
Hızlı ve Yıldırım Satranç oyunlarının bir kuralı var. Eğer bir masaya bir hakem görevlendiriliyorsa kurallar farklı işleyecektir. Bu durumda, ana kurallar içinde yer alan, ‘Yarışma Kuralları’ uygulanacaktır. Eşitlik bozma veya benzer biçimde uygulanan eleme sistemi maçlarında da uygulamanın aynı olduğunu görürüz. Zaman temposu hızlı veya yıldırım satranca benzese de kurallar hızlı veya yıldırım satranç kuralları olmayacaktır. Eleme sistemi ana kurallarında da “… sabit süreli veya eklemeli zaman temposuyla oynandığında yarışma kuralları uygulanır…” denilmektedir. Bunu saptadıktan sonra yanlış anlaşılmaları ve bu yönde oluşmuş algıyı ‘rapid games’ veya ‘blitz games’ olmaktan arındırdığımı düşünüyorum.
Uygulamada bir masaya bir hakem görevlendirileceği için salon ve masa düzeni de diğer uygulamalara göre farklılık gösterir. Birden çok maç oynanacaksa masalar birbirinden ayrı olmalıdır. Çevre ve izleyici etmenleri gözetilerek her bir masaya ortalama 4,5 m2 bir alan sağlanması önerilir.
Satranç organizasyonlarında hile önlenebilir mi? Soruyu böyle sorduğumuzda yanıtı ‘kesinlikle evet’ olarak vermek güçtür. Her türlü önlem alınabilir, yapılacakların en iyisi yapılabilir, ağır yaptırımlar uygulanabilir ama hile yine de yapılabilir. Peki, ne yapılacak o zaman hile karşısında? Organizasyon yöneticileri alınması gereken önlemleri alacak, yapılması gereken ne varsa onu planlayacak ve uygulayacaktır. Hakemler de paydaş olarak hilenin önlenmesi için görevlerini tam anlamıyla yerine getireceklerdir. Gereken uygulamaların yerine getirilmesiyle, satrancın hileler karşısında savunmasız olmadığı gösterilebilir. Böylece eldeki uygulamalarla aksi bir algının oluşmasına yer verilmez.
f e n e r 